30 กรกฎาคม 2025 เกิดแผ่นดินไหวขนาด Moment Magnitude 8.8 ขึ้นนอกชายฝั่ง Kamchatka ประเทศรัสเซีย จุดศูนย์กลางอยู่ห่างจากเมือง Petropavlovsk-Kamchatsky ทางตะวันออกไปไม่ไกลนัก โดยเป็นแผ่นดินไหวแบบ Reverse Faulting บนรอยต่อของแผ่นเปลือกโลก Pacific Plate กับ North America Plate ซึ่งบริเวณนี้เรียกว่า Kuril-Kamchatka Subduction Zone และเป็นหนึ่งในแนวมุดตัวที่ Active ที่สุดในโลก
แผ่นดินไหวขนาดนี้ไม่ใช่เรื่องเล็ก มันคือ เหตุการณ์ใหญ่ที่สุดของโลกในรอบ 14 ปี นับตั้งแต่แผ่นดินไหว Tohoku ขนาด 9.1 ที่ญี่ปุ่นในปี 2011 และเป็น หนึ่งใน 10 แผ่นดินไหวขนาดใหญ่ที่สุด ที่มนุษย์เคยบันทึกไว้ตั้งแต่ปี 1900 เป็นต้นมา โดยมีการออกคำเตือนสึนามิในหลายพื้นที่ทั่วมหาสมุทรแปซิฟิก ทั้งรัสเซีย ญี่ปุ่น ฮาวาย และแถบ Pacific Northwest ของสหรัฐอเมริกา
แต่สิ่งที่น่าประหลาดใจคือ มันเงียบผิดปกติ โอเค อาจจะไม่ได้เงียบขนาดนั้นเพราะเราก็ยังได้เห็นภาพของคลื่นสินามิซัดเข้าชายฝั่งพร้อมกวาดล้างสิ่งปลูกสร้างบนอินเทอร์เน็ตในบริเวณ Severo-Kurilsk อยู่บ้าง แต่ในแง่ของความสนใจหากลองเปรียบเทียบกับแผ่นดินไหว Tohoku ปี 2011 หรือแผ่นดินไหวคืนวันคริสต์มาสปี 2004 ก็อาจจะเรียกว่าความสนใจของสังคมโดยเฉพาะในบ้านเรานั้นแตกต่างกันอย่างเห็นได้ชัด และทำไมมันถึงเป็นเช่นนี้
คำตอบอาจอยู่ที่ ตำแหน่งที่เกิดเหตุ ซึ่งเป็นทะเลลึกนอกชายฝั่ง Kamchatka ซึ่งไม่ได้อยู่ใกล้เมืองใหญ่โดยตรง และโครงสร้างพื้นฐานในบริเวณนั้นค่อนข้างกระจายตัว แถมสึนามิที่ตามมาก็มีขนาดไม่ถึงขั้นหายนะอย่างในกรณีของญี่ปุ่นปี 2011 นอกจากนี้ ความตึงเครียดทางภูมิรัฐศาสตร์ในรัสเซียช่วงนี้ก็อาจทำให้ข้อมูลถูกจำกัดการเผยแพร่ หรือสื่อไม่สามารถเข้าถึงพื้นที่ได้สะดวกนักภาพที่เห็นจึงเป็นภาพจากบริเวณเมืองใหญ่ ๆ ที่อยู่แถวนั้นมากกว่า
อย่างไรก็ดีแผ่นดินไหวครั้งนี้จริง ๆ แล้วน่าสนใจมาก รายงานจาก 2025 Kamchatka Peninsula Russia Earthquake ของ USGS ระบุว่า ก่อนแผ่นดินไหวใหญ่จะเกิดขึ้น มีการเกิดแผ่นดินไหวขนาด Mw 5.0+ กว่า 50 ครั้ง ภายในระยะเวลาแค่ 10 วัน รวมถึง Mw 7.4 เมื่อวันที่ 20 กรกฎาคม และ Mw 6.6 อีกสามครั้ง จนกระทั่งนำไปสู่ Mainshock ขนาด 8.8 ที่อาจกล่าวได้ว่า เป็นผลจากการสะสมพลังงานมานานหลายทศวรรษก็ว่าได้
แผ่นดินไหวขนาดใหญ่ระดับ Megathrust Earthquake
บริเวณนี้เคยเกิดแผ่นดินไหวใหญ่ในอดีตมาแล้ว เช่น ปี 1923 ขนาด Mw 8.4 และปี 1952 ขนาด Mw 9.0 ใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ Kamchatka และเมื่อคำนวณจากอัตราการมุดตัวของแผ่นเปลือกโลกที่ 8 เซนติเมตรต่อปี ตั้งแต่ปี 1952 พื้นที่นี้ได้สะสมการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลกไปแล้วกว่า 6 เมตร ซึ่งก็เพียงพอแล้วสำหรับการปลดปล่อยพลังงานระดับมหึมาอย่างที่เราเพิ่งเห็นกัน ลักษณะของการไหวนี้เกิดจาก Shallow Reverse Faulting หรือการเลื่อนย้อนของแผ่นเปลือกโลกที่ความลึกตื้นหรือ Shallow Depth ซึ่งเป็นกลไกหลักที่พบในโซนมุดตัว Subduction Zone ของแผ่นเปลือกโลกทั่วโลก
ในช่วงเวลาตั้งแต่ปี 1952 จนถึงปัจจุบัน แผ่น Pacific ได้เคลื่อนที่ใต้ North America ไปแล้วประมาณ 6 เมตร ซึ่งมากพอจะทำให้เกิดการสะสมพลังงานในบริเวณที่ “คาบเกี่ยว” หรือ “Gap” ระหว่างการ Rupture ของปี 1923 และ 1952 แผ่นดินไหว 2025 ครั้งนี้จึงเป็นการ “ปิดช่องว่าง” ทาง Seismic Gap และอาจถือเป็น การเติมเต็ม Rupture Zone ที่ยังไม่ถูกปลดปล่อยพลังงานในรอบเกือบ 100 ปี
จุดศูนย์กลางของแผ่นดินไหวอยู่บริเวณ Interface ระหว่างแผ่น Pacific Plate ที่มุดลงไปทางตะวันตกเฉียงเหนือใต้แผ่น North America Plate ด้วยอัตราเร็วถึง 80 มิลลิเมตรต่อปี ซึ่งจัดว่าเร็วมากในระดับ Plate Convergence Rate ทั่วโลก (เทียบได้กับเขตมุดตัวในญี่ปุ่นและชิลี) การเลื่อนที่เกิดขึ้นเป็นไปตามแนวระนาบของ Interface ระหว่างแผ่น โดยลักษณะการเคลื่อนที่เป็น Compressive Thrust Motion คือ แผ่น Pacific มุดลงใต้ North America แล้วเกิดการ “ล็อกตัว” จนมีแรงสะสม เราเรียกว่า Strain Accumulation ก่อนจะหลุดออกมาแบบรวดเร็ว กลายเป็นแผ่นดินไหว
แม้แผ่นดินไหวจะถูกระบุเป็น “จุด” ในแผนที่ หรือที่เราเรียกว่า Epicenter แต่ในความเป็นจริงแล้ว พลังงานของแผ่นดินไหวระดับนี้ถูกปลดปล่อยบนพื้นที่ผิวขนาดใหญ่ โดย USGS ประเมินว่า Rupture Area ครั้งนี้มีขนาดราวกว้าง 390 ยาว 140 กิโลเมตร ใหญ่กว่าแผ่นดินไหวหลาย ๆ ครั้งในอดีตที่ผ่านมา และเป็นลักษณะเฉพาะของ Megathrust Earthquake
The New York Times ได้ทำหน้าเว็บไซต์ Maps Tracking a Tsunami in the Pacific Ocean โดยอาศัยข้อมูลจาก U.S. Tsunami Warning System ของ National Weather Service จะเห็นว่าแนวการแจ้งเตือนสึนามินั้นจะอยู่รอบวงแปซิฟิก ยาวไปจนถึงชายฝั่งสหรัฐอเมริกา อย่างไรก็ดี คลื่นที่เดินทางไปได้พลังงานลดลงจนไม่ต่างกับคลื่นปกติและไม่ได้สร้างความเสียหายใด ๆ จนมีการทยอยยกเลิกการแจ้งเตือนในสหรัฐฯ
ในขณะที่ประเทศใกล้เคียงอย่างญี่ปุ่น โดยเฉพาะในเกาะฮอกไกโดที่อยู่ห่างจากจุดที่เกิดแผ่นดินไหวมากกว่า 1,500 กิโลเมตร ก็ได้มีการประกาศแจ้งเตือนเช่นเดียวกัน The Japan Times รายงานใน Japan on edge but prepared for tsunami after huge Kamchatka earthquake บอกว่า มีการประกาศอพยพซึ่งกระทบต่อประชาชนกว่า 1.9 ล้านคน, ปิดสนามบินหลายแห่ง, หยุดเดินรถไฟ 41 สาย, อพยพพนักงานจากโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ Fukushima อย่างไรก็ดี คลื่นที่สูงที่สุดที่วัดได้มีความสูงเพียงแค่ 1.3 เมตรเท่านั้น และไม่ได้ส่งผลกระทบใด ๆ ต่อญี่ปุ่น น่าเศร้าที่ในรายงานดังกล่าวระบุว่ามีผู้เสียชีวิตจากเหตุการณ์ 1 คนถ้วน ซึ่งเกิดจากอุบัติเหตุขับรถตกเหวระหว่างอพยพ ไม่ได้เกี่ยวข้องกับแผ่นดินไหวแต่อย่างใด
ส่วนเมืองที่อยู่ใกล้กับจุดศูนย์กลางที่สุดอย่าง Petropavlovsk-Kamchatsky ในรัสเซีย ไม่มีรายงานการเสียชีวิต แม้จะมีภาพของสิ่งปลูกสร้างได้รับความเสียหาย แต่ถือว่าไม่มีเหตุรุนแรงเกิดขึ้น ในรายงาน Tsunami evacuations ordered in South America, but worst risk appears to pass for US after huge quake ของ AP บอกว่ามีรายงานผู้ได้รับบาดเจ็บเล็กน้อย เช่น ผู้ป่วยพยายามหนีแผ่นดินไหวด้วยการกระโดดลงจากหน้าต่างได้รับบาดเจ็บ โดยส่วนมากจะใกล้เคียงกับญี่ปุ่นก็คือได้รับบาดเจ็บจากการอพยพ ไม่ได้จากแผ่นดินไหว
สรุปคือแผ่นดินไหวขนาด Mw 8.8 ที่ Kamchatka รอบนี้ถือเป็น Megathrust Earthquake ระดับโลก เกิดจากการเลื่อนย้อนที่ Interface ระหว่าง Pacific กับ North America Plate ในโซนมุดตัว Kuril-Kamchatka แต่แม้จะเป็นหนึ่งในเหตุการณ์ที่ใหญ่ที่สุดนับจากปี 2011 จนควรเป็น Textbook Case ทางธรณีฟิสิกส์ กลับไม่มีข้อมูลเชิงภาพหรือการวัดพื้นโลกจาก Radar อย่าง InSAR ถูกเผยแพร่ออกมาในช่วง 72 ชั่วโมงแรกเลย
ต่างจากเหตุการณ์ในตุรกีหรือญี่ปุ่นที่ใช้ดาวเทียม SAR เช่น Sentinel-1 และ ALOS-2 สร้าง Deformation Map เพื่อวิเคราะห์ Rupture Process และการกระจายตัวของ Slip ได้ละเอียดถึงระดับเซนติเมตร แผ่นดินไหว Kamchatka กลับไม่มีทั้งแผนที่การเคลื่อนตัวหรือภาพ Before After แบบ Optical ที่ใช้ยืนยันผลกระทบภาคพื้นดิน ความเงียบนี้ไม่ใช่เพราะแผ่นดินไหวไม่ใหญ่ แต่เพราะเรา ยังไม่มีใคร “ส่องดู” มันจากอวกาศอย่างจริงจัง ก็แอบน่าเศร้าดีเหมือนกัน
เรียบเรียงโดย ทีมงาน Spaceth.co
