เมื่อเดือนกรกฎาคม 2024 ยาน Perseverance ของ NASA ได้เก็บตัวอย่างหินจากพื้นที่ Neretva Vallis ซึ่งเป็นหุบเขาแม่น้ำโบราณที่เคยไหลลงสู่ Jezero Crater ตัวอย่างนี้ถูกตั้งชื่อว่า “Sapphire Canyon” จุดเด่นของมันคือรอยจุดคล้ายลายเสือดาวที่ประดับอยู่บนพื้นผิว ลวดลายลักษณะนี้บนโลกมักสัมพันธ์กับกระบวนการทางเคมีที่เกี่ยวข้องกับจุลินทรีย์ จึงทำให้มันกลายเป็นหนึ่งใน “ผู้ต้องสงสัย” สำคัญว่าอาจซ่อนร่องรอยชีวิตดึกดำบรรพ์บนดาวอังคาร
ล่าสุด ในการแถลงข่าววันที่ 10 กันยายน 2025 NASA Says Mars Rover Discovered Potential Biosignature Last Year ทีมวิทยาศาสตร์ของ Perseverance ได้เปิดเผยข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับ Sapphire Canyon โดยยืนยันการตรวจพบแร่ Vivianiteหรือฟอสเฟตของเหล็ก และ Greigite หรือซัลไฟด์ของเหล็ก ซึ่งทั้งสองชนิดนี้บนโลกมักสัมพันธ์กับกิจกรรมของจุลชีพในสภาพแวดล้อมที่มีน้ำ Katie Stack Morgan จาก Jet Propulsion Laboratory หรือ JPL และ Joel Hurowitz จาก Stony Brook University อธิบายว่าลักษณะดังกล่าวอาจเป็น Biosignature ที่บ่งชี้ถึงการดำรงอยู่ของสิ่งมีชีวิตจุลินทรีย์ในอดีต แต่ก็ยังคงมีความเป็นไปได้ว่ามันอาจเกิดขึ้นจากกระบวนการเคมีที่ไม่เกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิตเช่นกัน
ก่อนจะมาถึง Neretva Vallis และเจาะเก็บตัวอย่าง Sapphire Canyon ยาน Perseverance ต้องใช้เวลาหลายปีตะลุยเส้นทางอันซับซ้อนภายใน Jezero Crater นับตั้งแต่ลงจอดเมื่อกุมภาพันธ์ 2021 ยานเริ่มต้นสำรวจบริเวณพื้นดินใกล้หลุมอุกกาบาต ซึ่งเคยเป็นสามเหลี่ยมปากแม่น้ำรูปพัด หลักฐานชัดเจนของการไหลของน้ำในอดีต หลังจากนั้น Perseverance ค่อย ๆ ไต่ขึ้นไปตามแนวเนินหินตะกอน เจาะเก็บหินจากหลายพื้นที่ ทั้งหินแมกมาติกและหินตะกอน เพื่อสร้างภาพรวมของวิวัฒนาการดาวอังคาร
ยานใช้เวลากว่า 3 ปี ก่อนจะเคลื่อนเข้าสู่หุบเขา Neretva Vallis ในกลางปี 2024 จุดหมายที่ทีมวิทยาศาสตร์วางแผนไว้ล่วงหน้า เพราะเชื่อว่าพื้นที่แห่งนี้คือ “ประตูน้ำ” ที่ครั้งหนึ่งเคยพาแม่น้ำไหลเข้าสู่ Jezero และอาจเก็บซ่อนร่องรอยของชีวิตดึกดำบรรพ์ไว้อย่างแนบเนียนที่สุด
หลักฐานที่ใกล้ที่สุดต่อคำถามเรื่องชีวิตบนดาวอังคาร
หิน Sapphire Canyon มีอายุราวกับช่วงเวลาเดียวกับที่สิ่งมีชีวิตแรกเริ่มกำเนิดบนโลก ซึ่งทำให้มันยิ่งน่าสนใจมากขึ้นไปอีก ในมุมของธรณีวิทยา หินก้อนนี้จัดว่าเป็น Secondary Rock ที่เกิดจากการไหลของน้ำในอดีตบนดาวอังคาร การมีทั้งแร่ธาตุที่แสดงศักยภาพของปฏิกิริยาชีวภาพและร่องรอยการเปลี่ยนแปลงที่สัมพันธ์กับน้ำ ทำให้ Sapphire Canyon กลายเป็นตัวอย่างที่นักวิทยาศาสตร์มองว่า “ใกล้ความจริงที่สุด” เท่าที่เคยเจอบนดาวอังคาร
งานวิจัยใหม่นี้ได้รับการตีพิมพ์ลงใน Nature ในชื่อ Redox-driven mineral and organic associations in Jezero Crater, Mars เมื่อนักวิจัยนำข้อมูลมาวิเคราะห์ พบว่าใน Sapphire Canyon มี Organic Carbon หรือคาร์บอนอินทรีย์ที่ปกติจะเชื่อมโยงกับสิ่งมีชีวิต, มีแร่ Vivianite หรือฟอสเฟตของเหล็ก และ Greigite หรือ ซัลไฟด์ของเหล็ก ทั้งหมดนี้เกิดขึ้นจากสิ่งที่เรียกว่า Redox Reaction กระบวนการถ่ายโอนอิเล็กตรอนที่เป็นพื้นฐานของพลังงานชีวิตบนโลก เช่น การที่จุลินทรีย์ใช้ในการหายใจหรือสร้างพลังงาน
บนโลก Redox Reactions มักเกิดขึ้นในกิจกรรมจุลินทรีย์ เช่น การที่แบคทีเรียบางชนิด “กิน” แร่ธาตุแล้วสร้างสารใหม่ขึ้นมา แต่ในทางกลับกัน มันก็สามารถเกิดขึ้นได้จาก Abiotic Processes คือปฏิกิริยาเคมีล้วน ๆ โดยไม่ต้องมีสิ่งมีชีวิตเข้ามาเกี่ยวข้อง ตรงนี้เองที่ทำให้นักวิทยาศาสตร์ระมัดระวังมากในการตีความว่ามันคือหลักฐานชีวิตจริง ๆ หรือเป็นเพียงเคมีธรรมชาติที่บังเอิญดูเหมือนกัน
สิ่งที่น่าสนใจคือบริบททางธรณีวิทยาของชั้นหิน Bright Angel formation บอกเราว่า ปฏิกิริยาเหล่านี้เกิดขึ้นในหรือสภาพแวดล้อมอุณหภูมิต่ำ ไม่ได้ร้อนจัดเหมือนแหล่งภูเขาไฟหรือ Hydrothermal Vent ซึ่งบนโลก สภาพแบบนี้กลับเป็นที่อยู่ของ Microbial Life อย่างแพร่หลาย ดังนั้นความเป็นไปได้ของการมีสิ่งมีชีวิตจึงยิ่งน่าคิดตาม
อย่างไรก็ตาม เครื่องมือที่ติดตั้งอยู่บน Perseverance มีข้อจำกัด ทำให้การตีความในปัจจุบันยังไม่สามารถยืนยันได้อย่างชัดเจน สิ่งที่จะไขข้อสงสัยนี้ได้จริงคือการนำตัวอย่างกลับมายังโลก เพื่อใช้เครื่องมือที่ละเอียดกว่ามาก เช่น Synchrotron Radiation, Isotopic Analysis หรือ Mass Spectrometry ซึ่งเป็นหัวใจของโครงการ Mars Sample Return หรือการนำตัวอย่างหินจากดาวอังคารกลับโลก
ในการแถลงข่าว Nicky Fox หัวหน้าฝ่ายวิทยาศาสตร์ของ NASA กล่าวว่า จุดประสงค์ของการประกาศครั้งนี้ไม่ใช่การฟันธงว่าพบชีวิต แต่เพื่อเชิญชวนให้นักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกเข้ามามีส่วนร่วมในการตรวจสอบข้อมูลร่วมกัน “นี่คือการค้นพบที่เราต้องการให้ชุมชนวิทยาศาสตร์ช่วยกันตีความ เพื่อหาคำตอบที่รอบด้านที่สุด” Fox กล่าว พร้อมย้ำว่าโครงการ Mars Sample Return คือกุญแจสำคัญที่จะทำให้เรามีโอกาสไขปริศนานี้ได้จริง
ทว่าปัญหาสำคัญคืออนาคตของ Mars Sample Return ยังคงไม่แน่นอน ทั้งจากอุปสรรคด้านงบประมาณและความซับซ้อนของแผนการส่งยาน แม้ NASA จะพยายามใช้ผลการค้นพบจาก Sapphire Canyon เป็นเหตุผลสนับสนุนความจำเป็นของภารกิจ แต่ความท้าทายทางการเมืองและการจัดลำดับความสำคัญในสหรัฐฯ ก็ยังเป็นตัวแปรใหญ่ที่ทำให้อนาคตของโครงการนี้แขวนอยู่บนเส้นด้าย
ตัวอย่าง Sapphire Canyon กลายเป็นสัญลักษณ์ของการไล่ล่าคำถามที่ใหญ่ที่สุดของมนุษยชาติ เราอยู่เพียงลำพังในจักรวาลหรือไม่ ขณะนี้มันยังคงถูกเก็บไว้อย่างปลอดภัยในหลอดไทเทเนียมที่ Jezero Crater รอคอยวันที่จะถูกนำกลับมายังโลก การค้นพบล่าสุดนี้เป็นเหมือนการยั่วให้เราเห็นว่า “คำตอบอาจอยู่ใกล้แค่เอื้อม” แต่เส้นทางที่จะไปถึงคำตอบนั้นยังคงยาวไกลและเต็มไปด้วยอุปสรรค ตามที่เรารายงานไปใน ส่องร่างงบ NASA และ NOAA ปี 2026 ตัดงบกว่าครึ่ง เสี่ยงยุบกล้อง Nancy Roman และ Mars Sample Return
แม้หัวข้อหลักของวันนี้จะเป็นการค้นพบแร่ในหิน Sapphire Canyon แต่หากฟังระหว่างบรรทัด สิ่งที่เด่นชัดกว่าคือ “การเมืองอวกาศ” ที่แทรกอยู่แทบทุกถ้อยคำ หลังจาก NASA ถูกตัดงบโครงการ Mars Sample Return แหลกเป็นชิ้น ๆ จนอนาคตโครงการสั่นคลอน การแถลงข่าวนี้จึงเหมือนเป็นการชูไพ่ใบสำคัญต่อหน้าสาธารณะว่า “คุณจะปล่อยให้หลักฐานของชีวิตบนดาวอังคารหลุดมือไปจริง ๆ หรือ”
เจ้าหน้าที่ NASA ไม่ได้พูดแค่เรื่องหิน แต่พูดถึง การแข่งขันใน Space Race ยุคใหม่ ที่จีนเข้ามามีบทบาทมากขึ้น โดยเฉพาะโครงการ Tianwen-3 ที่จะส่งยานอวกาศไปเก็บตัวอย่างหินจากดาวอังคารเหมือนกับ Mars Sample Return พูดถึงความเป็นไปได้ที่จีนจะส่งมนุษย์ไปเหยียบดาวอังคาร และรีบย้ำทันทีว่าสิ่งนั้นจะ “ไม่เกิดขึ้นก่อน” สหรัฐฯ มันคือสัญญาณตรง ๆ ว่าการต่อสู้ครั้งนี้ไม่ใช่แค่เรื่องวิทยาศาสตร์ แต่เป็นเกมเชิงยุทธศาสตร์ระดับโลก
การไล่ Timeline ตั้งแต่โครงการ Viking จนถึง Mars Sample Return ที่ถูกเอ่ยในงาน ก็ไม่ใช่การรำลึกความหลังธรรมดา แต่คือการสื่อสารว่า NASA ไม่ได้เลือกภารกิจมั่ว ๆ ทุกก้าวถูกวางมาอย่างเป็นลำดับตั้งแต่ครึ่งศตวรรษก่อน และวันนี้ Sapphire Canyon ก็คือชิ้นส่วนใหม่ล่าสุดของการวาง Narrative นั้น ถือว่าเป็นการแถลงข่าวที่การเมืองมาก ๆ งานหนึ่งที่เกิดขึ้นในปีนี้ก็ว่าได้
เรียบเรียงโดย ทีมงาน Spaceth.co
